Haar tranen verrasten mij. We zaten in een trainingsruimte. Zij was een van de deelneemster van een training ‘De sociale aspecten van leiderschap’. Ik was de trainer. We zaten tegenover elkaar en waren net begonnen aan een gespreksoefening. Ik had de rol van leidinggevende op mij genomen. We kwamen niet verder dan mijn inleidende woorden: ‘Ik wil graag even met je zitten, omdat ik benieuwd ben of ik iets voor je kan betekenen…’ De tranen schoten direct in haar ogen. Ik stopte de oefening en vroeg haar wat er nu met haar gebeurde. Haar antwoord: ‘Dit is de eerste keer dat een leidinggevende vraagt of hij iets voor mij kan betekenen…’ Nogmaals: het was een gespreksoefening. En ik was niet eens haar leidinggevende, maar een trainer. Het gemis aan aandacht zat blijkbaar diep.
Aan hun lot overgelaten
Sindsdien – dit speelde zich denk ik zo’n vijftien jaar geleden af – kreeg ik de ene na de andere bevestiging dat de dame in kwestie geen uitzondering was. Veel medewerkers hebben het idee – terecht of niet – dat ze door hun leidinggevende aan hun lot worden overgelaten. Zo geeft 83 procent van de respondenten uit een onderzoek van The Ken Blanchard Companies aan sturing en ondersteuning van zijn of haar directe leidinggevende te missen. Met alle kwalijke gevolgen vandien. Voor mij stonden deze cijfers en de tranen van de deelneemster aan de basis van mijn purpose om als auteur en trainer te investeren in dienend leiderschap. Medewerkers hebben recht op aandacht van hun leidinggevende. Want wat heeft de rol van leidinggevende anders voor zin…?!
Afwezige leider
Daarom ben ik blij dat Joost Kampen in zijn boek Destructief leiderschap ingaat op de desastreuze gevolgen van afwezig leiderschap. Want wanneer we aan destructief leiderschap denken, gaat het niet alleen om bijvoorbeeld de narcistische leider (die overigens wel in het boek aan bod komt). Ook de leiders die in geen velden of wegen te bekennen zijn, kunnen een verwoestende invloed hebben op het werkplezier en de prestaties van medewerkers.
Idealistische activiteit
Leiderschap wordt volgens Kampen in de managementliteratuur vaak neergezet als een ‘idealistische activiteit’. Doel van Destructief leiderschap is dan ook de volledige werkelijkheid in organisaties te laten zien en de ‘romantische kijk’ op leiderschap te onthullen. Al begrijp ik in zijn betoog zijn kritiek op dienend leiderschap niet: ‘De menskant schiet ook weer door en wordt een soort leiderschapsgeloof zoals bij servant leadership’, zo stelt Kampen. Hij noemt het een ‘heroïsch beeld’ op leiderschap. Grappig is dat hij later in zijn boek diverse aanbevelingen doet die een op een overeenkomen met wat ik in mijn lezingen en trainingen over dienend leiderschap deel.
Ellende
Hoe het ook zij, ik deel de zorg van Kampen dat de nadruk te veel kan liggen op alle positieve effecten die leidinggevenden kunnen hebben, terwijl we voorbijgaan aan de ellende die zij ook kunnen aanrichten. Om een organisatie op te bouwen heb je een team nodig. Om een organisatie de vernieling in te helpen, heb je aan slechts één leidinggevende genoeg.
Terecht wijst Kampen daarom op de gevolgen die destructief leiderschap kan hebben. ‘Als medewerkers de effecten van destructief leiderschap ervaren, beantwoorden zij dit met minder presteren of gaan zelfs bewust tegenwerken.’ Dit bevestigt onderzoek van het bekende onderzoeksbureau Gallup, waaruit blijkt dat maar liefst 16 procent van alle medewerkers er met gestrekt been ingaat (mijn eigen woorden) om de organisatie waar zij werken dwars te zitten. Klojo’s? Misschien. Maar onderschat nooit de rol van de afwezige leidinggevende, die de eens zo enthousiast begonnen medewerker transformeerde in die klojo.
Groeien in effectief leiderschap
Gelukkig schetst Kampen niet alleen een beeld van de vernietigende gevolgen van de destructieve leider, maar gaat hij in de laatste hoofdstukken ook in op de vraag hoe te groeien in effectief leiderschap en hoe om te gaan met die leidinggevende die zijn rol – bewust of onbewust – verwaarloost. ‘Overwinnen van destructief leiderschap vergt niet enkel gedragsverandering bij de leidinggevenden, maar ook bij staf en medewerkers’, aldus Kampen.
Tips voor slachtoffers
Ik denk weer aan de geëmotioneerde deelneemster van mijn training. Natuurlijk moeten de leidinggevenden die zij had gehad en haar hadden verwaarloosd zich afvragen waarom zij in vredesnaam leidinggevende waren geworden, maar zelf zal ze ook een keuze moeten maken hoe om te gaan met de teleurstelling die ze heeft ervaren. Gelukkig geeft Kampen enkele tips mee voor de slachtoffers van destructief leiderschap, zoals:
- Blijf je richten op je toekomst.
- Koester een positief zelfbeeld.
- Blijf alles in perspectief zien.
Voor wie wil groeien in zijn of haar leiderschap, of wil leren omgaan met destructieve leidinggevenden, is Destructief leiderschap van Joost Kampen zeker een aanrader.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
