Veel docenten roepen nogal eens: ‘Veel wat ik doe heeft effect…’. Na het lezen van dit boek zal dat wellicht niet meer gebeuren. Hattie stelt dat van impact pas sprake is bij een score van 0,4 (op een schaal van nul tot 1). Leraren moeten leren van hun manier van lesgeven. Zijn ze in staat om ook door de ogen van de leerlingen te kijken? Hattie zegt dus niet: ‘Leraren doen er toe.’ Wat hij wel zegt is dat de mentale instelling van de leraar er toe doet. De toon is gezet. Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over de rol van de leraar, het tweede deel over de lessen en het derde deel over denkkaders. Het boek kent een uitgebreide appendix met checklists en metaonderzoeken. Wat opvalt in zijn schrijfwijze dat hij nergens collega’s onderuit haalt, scherpe kritiek heeft of wat dies meer zij. Nee, Hattie is bescheiden en vult soms in een reeks van vier opgesomde punten door van een andere onderzoeker, een vijfde punt aan. Feitelijk, zo schrijft hij, staat er niets nieuws in mijn boek. Alles is gebaseerd op onderzoek en op wat succes heeft in de klaslokalen. Wie de resultaten leest van zijn onderzoek zal veel herkennen en wellicht positief gestemd zijn dat een en ander blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Zeer interessant vond ik de constatering over de kunst van het vragenstellen van de docent. Die is niet op orde. Docenten stellen weinig open vragen, zetten de leerlingen niet aan tot denken en geven uiteindelijk zelf het antwoord. Wanneer dan ook nog blijkt dat de docent grotendeels aan het woord is, wordt duidelijk dat het onderwijs op een zeer traditionele manier wordt vorm gegeven. Dat lijkt een eind weg waar Hattie naar toe wil, namelijk dat de docent inzicht krijgt in wat wel en niet werkt. De leraar (of: docent) is voor Hattie dan ook de hoofdrolspeler in het onderwijsproces. Het is dan ook niet voor niets dat de overtuigingen en de betrokkenheid van de leraren een van de belangrijkste factoren zijn met betrekking tot het creëren van impact. Hattie maakt in dit verband onderscheid tussen expert-leraren en ervaren leraren. Beide groepen verschillen niet in de hoeveelheid kennis die ze aanreiken. Nee, het verschil zit erin dat de expert-leraren weten hoe ze de inhoudelijke kennis moeten organiseren en gebruiken. Maar een expert-leraar is bedreven in het vaststellen of de leerling de lesstof heeft begrepen. Kort en goed: expert-leraren brengen meer diepgang aan. En merken de leerlingen hier iets van? Ja dus. Leerlingen van minder ervaren leraren hebben net zoveel feitenkennis als leerlingen van expert-leraren maar ze hebben minder begrip van bepaalde concepten. Een andere interessante constatering is dat elke leraar zou moeten weten wie zijn leerling is. Hoe logisch dat ook klinkt, we horen direct de tegenwerpingen in diverse lerarenkamers: ‘Alsof we daar ook nog tijd voor hebben’. Natuurlijk geeft Hattie handvatten. Wie dit boek leest kan het aanvankelijk duizelen voor de ogen wat betreft de aanbevelingen die de auteur doet. Het is inderdaad niet niets en het is zeker complex. Maar Hattie heeft een krachtige boodschap aan alle scholen: zorg dat u weet wat de impact is van uw onderwijs. We praten graag over zaken die er niet toe doen maar met ‘Leren zichtbaar maken’ zou dat verleden tijd moeten zijn.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
