Hij kijkt me vragend aan. ‘We moeten een preview schrijven', zeg ik.
‘Van wie? En waarom?' Ik had kunnen weten dat Socrates meteen zou antwoorden met een vraag. Ik leg uit dat een preview de bedoeling heeft om een tipje van de sluier op te lichten. Zodat mensen inzicht krijgen in waarom dit boek waardevol is.
‘Nou, dat lijkt me helder', zegt Socrates. ‘Jullie gesprekken hebben weinig weg van een verdiepende dialoog. De gesprekken die jullie doorgaans voeren hebben zelden als doel samen wijzer te worden, maar gaan eerder over de ander overtuigen van je eigen gelijk, debatteren, winnen, meninkje-worstelen en roeptoeteren. Jullie ‘vragen' zijn daardoor geen vragen, maar een mening verpakt als een vraag, aannames die worden gecheckt, hypotheses uit je eigen koker of stiekeme suggesties. Jullie dénken dat jullie heel goed zijn in het stellen van vragen, maar dat is niet zo. Een vraag is niet een zin met een vraagteken erachter. En daar gaat dit boek over: waarom jullie zo slecht zijn in het stellen van goede vragen, én hoe je er veel, veel beter in wordt'.
‘Moeten we niet iets schrijven over dat een goede vraag begint met zuiver luisteren?' vraag ik.
Socrates knikt. ‘Mensen luisteren eerder om te reageren dan om te begrijpen. Dan neemt je gesprekspartner het verhaal over, geeft een advies waar je niet op zit te wachten of deelt zijn eigen verhaal in de trant van ‘dat had ik ook, maar veel erger. Gesprekken knappen er enorm van op wanneer je uit die ik-reflex blijft en leert om goed te luisteren en verdiepende vragen te stellen. Dat is niet per se leuk of makkelijk en vergt wat oefening, maar het is wel de moeite waard'.
En Socrates leert ons hoe, in Socrates op sneakers. Ik vraag hem om snelle tips voor deze preview, ik heb maar 750 woorden. Hij schudt zijn hoofd. ‘Dat is het probleem met jullie: een structureel probleem vraagt om een structurele oplossing. Jullie zoeken voor structurele problemen naar een quick-fix. Die is er niet. Goed vragen stellen begint bij het trainen van een nieuwsgierige houding. Een ‘socratische houding'. Erken eerst eens dat je iets niet weet. Stop met denken dat je het zou moeten weten en wees nieuwsgierig naar het denken van de ander'.
Na even aandringen geeft Socrates toch 3 vaardigheden die we zouden moeten trainen voor goede gesprekken en betere vragen:
1. Vertraag
Onze gesprekken gaan snel, van de hak op de tak en we associëren er lustig op los. Zo zeilen we aan de verdieping voorbij en wordt menig potentieel goed gesprek in de kiem gesmoord. Ga langzaam. Luister met aandacht naar wat de ander zegt, niet naar wat jij dénkt dat de ander bedoelt. Wees zorgvuldig in je denken en spreken. Albert Einstein zei: ‘als ik een probleem moest oplossen in 1 uur en mijn leven hing er vanaf, dan zou ik de eerste 55 minuten besteden aan de te stellen vraag'.
2. Beoefen ‘perspectivistische lenigheid'
Laat je eigen visie, mening en oordeel voor wat het is. Wil de ander niet overtuigen van jouw gelijk (onderzoek wijst uit dat dat namelijk onbegonnen werk is), maar ga naast de ander staan en ga samen op onderzoek uit. Verken verschillende perspectieven, zonder je er aan eentje te hechten. Bevraag de ander en laat je kritisch bevragen. Wees bereid je eigen mening los te laten, te herzien en er tegenaan te schoppen. Alleen zo word je samen wijzer.
3. Verdraag ongemak
Bevragen en je laten bevragen is niet altijd leuk, makkelijk of gezellig. En dat hoeft ook niet. Durf te twijfelen, durf het niet te weten, en zeg dat ook. Alleen dan is er ruimte voor nieuw denken en nieuw handelen, voor innovatie en verrassende perspectieven. Irritatie hoort erbij, de mooiste dingen in het leven komen niet per se van zelf. Zo ook een goed gesprek niet.
Socrates zit naast me op de bank. Hij poetst een vlekje van zijn schoen. Ik kijk ‘m aan en vraag: ‘Socrates, denk je echt dat dit boek zoden aan de dijk zet? Dat het veel mensen gaat inspireren en helpen betere gesprekken te voeren?'
Socrates kijkt me aan en zegt: ‘Dat weet ik niet. De tijd zal het leren. En er moet nog veel gebeuren. Maar het is een goed begin'.
