Organisatiefilosoof Ben Kuiken heeft een boek geschreven, waarmee hij ons wil helpen door anders denken, anders kijken en anders praten, zelf uit die diepe groeven te klauteren. Hij beschrijft hoe filosofie daar een hulpmiddel voor kan zijn. De kracht van Kuiken is dat hij het vaak ingewikkelde gedachtegoed van bekende filosofen voor een breed publiek praktisch en toegankelijk weet te maken.
Complexe vraagstukken kunnen we per definitie niet oplossen. Ook al blijven we dat met lineaire planning en control wel hardnekkig proberen. We realiseren het ons nog onvoldoende, maar de meeste problemen zijn tegenwoordig complex en dan is het moeilijk te voorspellen wat er gaat gebeuren als we ingrijpen. Goedbedoelde interventies kunnen onverwachts een averechts effect hebben.
De afgelopen honderd jaar is het planning en control denken alsmaar verder doorgevoerd. Oorspronkelijk ontwikkeld voor technische vraagstukken en werkprocessen is deze manier van denken en werken vervolgens ook toegepast op de sociale processen. Dat gaat nu steeds meer wringen. In de immateriële, sociale wereld kunnen we - anders dan in de materiële wereld - flink van mening verschillen over wat er aan de hand is. Door die verschillen op tafel te leggen, ontstaat er ruimte voor andere perspectieven en creatie van nieuwe dingen.
We hebben ons oordeel bijna altijd klaar, gebaseerd op veronderstellingen die we meestal niet onderzoeken. Ben Kuiken beschrijft een praktische manier om daarmee om te gaan. Stel je oordeel uit en koppel niet meteen oorzaak en gevolg aan elkaar, maar wacht even. Kijk met aandacht naar de situatie. We kunnen de wereld om ons heen wel leren kennen, maar weet dat onze waarneming altijd gekleurd wordt door onze eigen filters. Word je bewust van je vooronderstellingen. Kijk welke aannames er in je beeld van de werkelijkheid zitten. Analyseer je het probleem goed dan blijkt meestal dat er meer aannames dan feiten zijn. Juist dan ontstaat er ruimte om de situatie anders te interpreteren.
Het zou goed zijn om veel meer waardering te hebben voor het onverwachte en onvoorspelbare, zeker nu dat exponentieel toeneemt dor de complexiteit om ons heen. Het is beter om daar met plezier naar te leren kijken in plaats van het als probleem te bestempelen.
Taal is van invloed op hoe we naar de werkelijkheid kijken en erover denken. We brengen met onze taal onbewust een hiërarchie aan - een verdeling in hoog en laag - en maken zo hokjes waar iedereen in moet passen. Dat mag, zolang we ons er maar bewust van zijn en blijven. Managers hanteren een zakelijke taal, afstandelijk, abstract, analytisch en instrumenteel. Daarmee creëren ze afstand tot hun medewerkers die gewoon mensen zijn die iets van hun leven en werk proberen te maken.
Deel twee van het boek laat een aantal hardnekkige ideeën zien waar managers hoofdpijn van krijgen. Zo denken ze dat werk altijd leuk moet zijn, wat leidt tot werkdruk. Of dat de organisatie een ding is dat ze in een bepaalde richting kunnen sturen. Dat ze controle moeten hebben over alles wat er binnen de organisatie gebeurt. Dat succes een keuze is en we alles kunnen bereiken als we maar genoeg ons best doen. Ben Kuiken rondt het geheel af met een beschrijving van de mogelijke rollen van De Organisatiefilosoof.
De organisatiefilosoof is een bijzonder boek omdat het op een prettige manier laat zien waarom er in organisaties zoveel dingen misgaan. Het leest lekker en snel, als een goede roman en brengt enkele wezenlijke punten over menselijke interactie onder de aandacht. Nieuwe inzichten staan er niet in. De auteur gebruikt oud en bekend filosofische gedachtegoed om zaken op het werk die beter zouden kunnen, bespreekbaar te maken. Verplichte kost voor iedereen die leiding geeft.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
