RUIS gaat over de ongewenste variabiliteit in beoordelingen van identieke problemen. Het is een knap geschreven boek, waarin de auteurs de lezer meenemen in een onderwerp waar we nauwelijks iets van af weten, maar waarmee we wel elke dag te maken hebben. Kahneman, Sibony en Sunstein geven antwoord op de vraag hoe organisaties en haar managers tot betere beslissingen kunnen komen en doen een appèl op organisaties om op een andere manier over ruis te gaan denken.
Daniel Kahneman kennen de meeste lezers van de bestseller Ons feilbare denken die dateert uit 2011. Daarin werden de termen Systeem 1 (onze snelle, emotionele manier van denken) en Systeem 2 (onze rationele manier van denken) geïntroduceerd en toegelicht. Het was even wennen om te horen dat Systeem 1 de leiding had in zo'n 90% van de gevallen en dat Systeem 2 vaak de verantwoording ervan mag geven, achteraf wel te verstaan.
Tien jaar later verschijnt dus Ruis. Heeft Kahneman - die inmiddels 87 jaar is! - met zijn medeauteurs een nieuwe boodschap of is het meer van hetzelfde?, zo vroeg ik mij af. We kunnen gerust zijn, Ruis is een volkomen nieuw boek met zeer verrassende en waardevolle inzichten. Persoonlijk vind ik Ruis beter leesbaar dan Ons feilbare denken. Hoe knap dat boek ook geschreven was, het bleef voor mij toch een boek met allemaal losse inzichten. Dat is Ruis niet; dat is één geheel waarin de auteurs het onderwerp systematisch fileren.
Ja, de moeilijkheidsgraad is hoog. Geen boek om op je nachtkastje te leggen en nog even voor het slapengaan een half uurtje in weg te dommelen. Nee, de informatiedichtheid is zeer hoog, elke regel vereist aandacht en concentratie. Mijn leestempo van dit boek lag lager dan ooit.
Maar de auteurs hebben er veel aan gedaan om met passende, soms simpele, voorbeelden zeer ingewikkelde materie uit te leggen. En daar zijn ze m.i. zeer goed in geslaagd. Misschien is dat de invloed van de co-auteurs van Kahneman. Ruis kent een goede uitleg en er is nagedacht over de vertaalslag naar de praktijk.
Maar waar gaat dit boek over? Kort gezegd over de kwaliteit van onze beslissingen. Die wordt beïnvloed door twee begrippen: bias en ruis. Het eerste begrip kennen we uit de statistiek, het tweede begrip zal voor de meeste mensen volkomen onbekend zijn. Bias houdt in dat we er systematisch naast zitten en ruis wil zeggen dat meerdere mensen verschillende oordelen kunnen hebben over eenzelfde onderwerp. Maar de hoofdrol is weggelegd voor bias; ruis is de figurant die zich in de coulissen ophoudt. In dit boek wordt die balans hersteld.
We lezen dat er meerdere vormen van ruis zijn, waarbij ‘patroonruis' een zeer ernstige vorm is. Patroonruis houdt in dat verschillende mensen een (totaal) ander oordeel kunnen hebben over de verdachte, de patiënt, de verzekerde, of de leerling. Wanneer we ‘mensen' vervangen voor: rechters, artsen/psychiaters, verzekeringsconsultants of leraren wordt het duidelijk hoe groot het belang van dit onderwerp is. Als het gemiddelde verschil 3,7 jaar is bij de uitspraak over een gevangenisstraf of de ene verzekerde niets terug krijgt bij schade terwijl een andere verzekerde meer dan €10.000,- uitgekeerd krijgt , voelen we aan dat er iets niet goed gaat.
Maar dit boek zou heel deprimerend worden als we alleen maar met onze fouten zouden worden geconfronteerd. Ruis biedt hoop en geeft perspectief door aan te geven hoe we ermee moeten omgaan. Niet door op de laatste bladzijde vluchtig wat tips te geven maar door een gedegen aanpak voor te stellen.
Wat sterk aan dit boek is, is dat de auteurs telkenmale terugkomen op eerder besproken cases, waardoor er een diepgang ontstaat. Een ander pluspunt vind ik dat de auteurs zelf onderzoek hebben verricht (naar borgtochtzaken) en daardoor theorie en praktijk goed kunnen afwisselen. Zonder de voorbeelden zou het boek onleesbaar worden.
Mijn kritiek op het boek zit in de hoeveelheid bladzijden. Het had korter gemogen. Er zitten aardig wat herhalingen in (we krijgen bijvoorbeeld vaak te horen dat ruis kan leiden tot grote onrechtvaardigheid). Daarnaast zal het een keuze van de auteurs geweest zijn (waarover de nodige discussie zal zijn geweest, schat ik in) over het al dan niet opnemen van statistische uitleg. Voor niet-statistici zijn bepaalde hoofdstukken immers lastig - of gewoon ‘niet' - te begrijpen. Om in een paar hoofdstukken toch die ‘zware' uitleg te geven, vind ik niet zo'n gelukkige keuze. Maar de lezer moet zich hier niet door laten afschrikken. De samenvattingen op het eind van elk hoofdstuk en op eind van het boek zijn zeer helder.
Al met al is Ruis een boek waar nog veel over gesproken, geschreven en aan gerefereerd zal worden. Wie de voordelen van ruisreductie voor zijn of haar organisatie wil realiseren, zal zich moeten realiseren dat ruis een bijproduct is van onze uniekheid en dat als gevolg daarvan onze beslissingen nadelig beïnvloed kunnen worden. Maar wie durft na te denken over een wereld zonder - of veel minder - ruis, kan niet alleen veel geld besparen, maar ook de veiligheid verbeteren en de gezondheid vergroten door de kwaliteit van beslissingen te verbeteren.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
