De toekomst van de formele rechtskracht

De toekomst van de formele rechtskracht
Een inleidende beschouwing

Prof. mr. J.E.M. Polak*
* Jaap Polak is staatsraad bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State en onbezoldigd hoogleraar Bestuursrecht bij de Universiteit Leiden. Hij dankt mr. Jan Roelfsema, seniorjurist bij de directie bestuursrechtspraak van de Raad van State voor het verzamelen van materiaal en de medewerkers van de bibliotheek van de Raad van State, in het bijzonder Marloes van Loon, voor het onvermoeibare aanleveren van literatuur en rechtspraak en de hulp bij het notenapparaat. De tekst voor dit preadvies is op 1 februari 2019 afgesloten.

1 Inleiding en opzet 10

2 Formele rechtskracht van besluiten en de burgerlijke rechter 12
2.1 Kern van de rechtspraak. Over formele rechtskracht en formele rechtskracht plus 12
2.2 Redenen voor de leer van de formele rechtskracht 14
2.3 Nuanceringen op de formele rechtskracht: uitzonderingen op het beginsel en beperkingen van de reikwijdte 16
2.3.1 Uitzonderingen 16
2.3.2 De reikwijdte 19
2.4 Kritiek op de rechtspraak van de Hoge Raad over de leer van de formele rechtskracht 22
2.5 Hoe verder? 26

3 Formele rechtskracht bij (keten-)besluitvorming binnen het bestuursrecht 32
3.1 Inleidende opmerkingen 32
3.2 Beperkingen van de reikwijdte 33
3.2.1 Leerstuk formele rechtskracht niet aan de orde bij binding aan onherroepelijk rechterlijk oordeel 33
3.2.2 Formele rechtskracht niet aan de orde bij vervolgbesluit dat niet afhankelijk is van eerder besluit 35
3.3 Ketenbesluitvorming en andere situaties binnen het bestuursrecht waarbij het vraagstuk van de formele rechtskracht wel aan de orde is 37

4 Slotbeschouwing; hoe verder met de formele rechtskracht bij (keten)besluitvorming binnen het bestuursrecht en bij overheidsaansprakelijkheid 46
4.1 Inleidende opmerkingen 46
4.2 Moet met formele rechtskracht hetzelfde worden omgesprongen bij (keten)besluitvorming binnen het bestuursrecht als bij overheidsaansprakelijkheid? 47
4.3 Hoe verder met de formele rechtskracht? 58

5 Concluderende stellingen 63

Lijst van geraadpleegde literatuur 64