Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

Voorwoord 13
Inleiding: Gedragsproblemen in de klas 15

Hoofdstuk 1: Gedragsproblemen in de klas 21
1.1 Probleemgedrag 22
1.2 De rol van de leraar 28
1.3 Andere preventieve maatregelen 36
1.4 Als er tóch gedragsproblemen voorkomen 48
1.5 Het probleemgedrag is hardnekkig. Wat kan ik nu nog proberen? 61
1.6 Straffen 62
1.7 Het probleemgedrag is ‘onoplosbaar’ 64
1.8 Samenvatting 65

Hoofdstuk 2: ADHD 67
2.1 ADHD bestaat niet. Of toch wel? De maatschappelijke discussie in vogelvlucht 67
2.2 Comorbiditeit 78
2.3 De overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs (secundair onderwijs) 80
2.4 Wat kun je doen in je klas? 84
2.5 ADHD en leren 91
2.6 ADHD en verslaving 99
2.7 Samenvatting: wat kun je doen? 100

Hoofdstuk 3: |ADD: aandachtstekort zonder hyperactiviteit (ADHD-presentatie overwegend
onoplettend) 103
3.1 ADD en DSM-5 103
3.2 Wat kun je doen in je klas? 111
3.3 ADD en leren 114
3.4 ADD en middelengebruik 119
3.5 Samenvatting 120

Hoofdstuk 4: Autismespectrumstoornis (ass) 123
4.1 Kenmerken 123
4.2 Wat kun je doen in je klas? 134
4.3 Autismevriendelijk en toch gaat het nog (regelmatig) mis 155
4.4 Gameverslaving 158
4.5 Samenvatting 159

Hoofdstuk 5: Oppositionele stoornis en gedragsstoornis 163
5.1 Kenmerken van odd 164
5.2 Comorbiditeit 166
5.3 Risicofactoren 166
5.4 Kenmerken van cd (conduct disorder of gedragsstoornis) 169
5.5 Wat kun je doen in je klas? 171
5.6 Conflicten 177
5.7 Gevolgen 179
5.8 Verwijzen en externe hulp 182
5.9 Samenvatting 183

Hoofdstuk 6: Problematische gehechtheid 185
6.1 Gehechtheid en problematische gehechtheid 185
6.2 Wat zie je in de klas? 192
6.3 Wat kun je doen in je klas? 195
6.4 Uitspelen van school en thuis 206
6.5 Aanpak binnen de school 207
6.6 Samenvatting 207

Hoofdstuk 7: Aces en trauma’s 209
7.1 Kenmerken 209
7.2 Wat zie je in de klas? 211
7.3 Waarom is het belangrijk traumagerelateerd gedrag te onderkennen? 213
7.4 Wat kun je doen in je klas? 214
7.5 Kindermishandeling 216
7.6 Valkuilen 227
7.7 Samenvatting 228

Hoofdstuk 8: Angst- en stemmingsstoornissen 231
8.1 Angststoornissen 232
8.2 Sociale fobie 235
8.3 Selectief mutisme 238
8.4 Gegeneraliseerde angststoornis 241
8.5 Obsessief-compulsieve stoornis (of OCS) 243
8.6 Posttraumatische stressstoornis (PTSS) 246
8.7 Depressie bij jongeren 246
8.8 Samenvatting 253

Hoofdstuk 9: Faalangst 255
9.1 Kenmerken 255
9.2 Twee soorten cognitieve negatieve faalangst 258
9.3 Oorzaken 259
9.4 Wat bedenken deze leerlingen allemaal? 261
9.5 Wat zie je in de klas? 261
9.6 Gedragsproblemen door faalangst 263
9.7 Wat kun je doen in je klas? 264
9.8 Samenvatting 270

Hoofdstuk 10: Syndroom van Gilles de la Tourette 273
10.1 Kenmerken 273
10.2 Wat zie je in de klas? 277
10.3 Wat kun je doen in je klas? 279
10.4 Tourette of gedragsprobleem? 284
10.5 Samenvatting 285

Hoofdstuk 11: DCD (Developmental Coordination Disorder) 287
11.1 Kenmerken 288
11.2 Comorbiditeit 290
11.3 Wat zie je in de klas? 291
11.4 Gevolgen op sociaal en emotioneel gebied 294
11.5 Wat kun je doen in je klas? 295
11.6 Huiswerk 299
11.7 Samenvatting 299

Hoofdstuk 12: NLD (Non-verbal Learning Disability) 301
12.1 Kenmerken 301
12.2 Wat zie je in de klas? 303
12.3 Wat kun je doen in je klas? 305
12.4 Samenwerken met ouders 311
12.5 Samenvatting 312

Hoofdstuk 13: Hoogbegaafdheid en probleemgedrag 315
13.1 Kenmerken 316
13.2 Dubbel bijzonder 318
13.3 Sociale en emotionele ontwikkeling 322
13.4 Wat zie je in de klas? 323
13.5 Profielen van begaafdheid 326
13.6 Wat kun je doen in de klas? 328
13.7 Samenvatting 330

Hoofdstuk 14: Agressie 333
14.1 Kenmerken 333
14.2 Oorzaken 334
14.3 Soorten agressie 338
14.4 Wat kun je doen in je klas? 341
14.5 Relationele agressie 349
14.6 Samenvatting 355

Hoofdstuk 15: Pestgedrag 357
15.1 Kenmerken 358
15.2 Een aantal feiten 359
15.3 Oorzaken 360
15.4 Vormen van pesten 363
15.5 Een hardnekkig probleem 369
15.6 Pesten nader uitgelegd: de rollen 369
15.7 Wat zie je in de klas? 370
15.8 Wat kan (moet) de school doen? 371
15.9 Wat kun je doen in je klas? 372
15.10 Antipestprogramma’s 376
15.11 Samenvatting 377

Hoofdstuk 16: TOS: Taalontwikkelingsstoornis 379
16.1 Prevalentie 380
16.2 Comorbiditeit 380
16.3 Signalering 380
16.4 Wat zie je in de klas? 381
16.5 Hulp nodig, maar er niet om kunnen vragen 383
16.6 Motivatie 383
16.7 Wat je niet moet doen in de klas 384
16.8 Wat kun je doen in de klas? 384
16.9 Samenvatting 387

Hoofdstuk 17: Leerlingen uit de binnensteden en straatcultuur in je klas 389
17.1 Hoe ontstaat het: wat gebeurt er buiten je klas? 391
17.2 Wat zie je in de klas? 392
17.3 Wat kun je doen in de klas? 393
17.4 Conflicten 398
17.5 Taalgebruik 399
17.6 Samenvatting 400

Hoofdstuk 18: Executieve functies 401
18.1 Kenmerken 402
18.2 Hoe ontwikkelen executieve functies zich? 402
18.3 Wat zie je in de klas? 405
18.4 Wat kun je doen in de klas? 413
18.5 Tot slot 414
18.6 Samenvatting 414

Eindnoten 417
Literatuur 467
Register 477