Het geheim van regievoeren is een beschouwing over hedendaagse ontwikkelingen en is minder een praktische handleiding voor regisseurs, zo schrijft Hans Licht. Hij legt uit dat de traditionele overheidssturing niet meer werkt. Dat heeft geleid tot grote maatschappelijke problemen zoals we hebben gezien in de afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen, de toeslagenaffaire en de moeizame invoering van de Omgevingswet.
Vier perspectieven
Het NSOB-model (Nederlandse school voor Openbaar Bestuur) toont vier perspectieven op overheidssturing. Naast het traditionele Public Administration, met een rechtmatige overheid die zich richt op law and order en marktwerking (denk aan de VS) beschrijft dit model het idee van New Public Management, met een overheid als een bedrijf dat zich richt op budgetten en prestaties. Het nadeel van een presterende overheid is de focus op kortetermijndoelen waardoor complexe vraagstukken blijven liggen. Tegenwoordig zegt de bestuurskunde dat maatschappelijke vraagstukken centraal moeten staan. De overheid stuurt de maatschappelijke ontwikkelingen niet meer alleen aan, maar doet dat samen met de samenleving. De NSOB noemt dit Network Governance. Bij deze samenwerkende overheid speelt Regievoering een cruciale rol. Het vierde kwadrant is Societal Resilience, een responsieve overheid in de actieve samenleving. Kenmerkend zijn particuliere initiatieven die inspelen op maatschappelijke vraagstukken waarvoor de overheid verantwoordelijkheid draagt. Deze sturing zal de komende jaren belangrijker worden, maar valt buiten scope van dit boek.
Regievoering
Regievoering is gebaseerd op het principe dat partners zich committeren wanneer ze zich erkend voelen in hun positie en verantwoordelijkheid. Dit betekent dat de regisseur opkomt voor de belangen van de partners, in ruil voor hun commitment aan de gezamenlijke opgave. Als regisseur committeer je jezelf aan een opgave waarvan anderen eigenaarschap hebben. Voorbeelden van opgaves zijn het aanpakken van bendecriminaliteit, de klimaattransitie, de aanpak van de coronapandemie, het stimuleren van een circulaire economie, een samenwerkingsverband met als doel het revitaliseren van de binnenstad en de aanpak Eenzaamheid in de gemeente Amsterdam.
Gelijkwaardigheid
Een belangrijk uitgangspunt van regievoering is dat de samenwerking is gebaseerd op gelijkwaardigheid. Je kunt je eigen ambitie niet realiseren zonder de ander. Het is een kunst open te staan voor mensen die een andere visie hebben op de problemen die we gezamenlijk erkennen. Regievoering zonder macht is een vak apart. Zo moet je ervoor zorgen dat de samenwerking tussen de partners vruchtbaar verloopt. Je laat de macht op basis van hiërarchie en positie los. Je hebt een grondhouding waarbij je vanuit je verantwoordelijkheid knokt, niet vanuit ego. Je moet bereid zijn je te committeren aan de gezamenlijke opgave en het belang daarvan boven je eigen belangen stellen. Geen kortetermijnvisie en waan van de dag, maar duurzame visies die de complexiteit en urgentie van de problemen erkennen. Geen eenvoudige oplossingen en de schuld afschuiven als het tegenzit, maar erkennen van de feiten en een realistisch beeld hebben van wat wel en niet haalbaar is.
Strategisch inzicht
In hoofdstuk 6 gaat Licht er verder op in dat een regisseur volledig gecommitteerd dient te zijn aan de opgave maar niet afgerekend kan worden op de volledige realisatie van de opgave. De partners zijn immers gezamenlijk eigenaar van de opgave. De regisseur kan wel worden afgerekend op het strategisch vermogen de juiste interventies te kiezen en uit te voeren. Dus wanneer ben je geschikt voor deze rol? Als je je committeert aan een opgave waar men in gelooft, als je strategisch inzicht hebt in de processen waarin de opgave zich afspeelt en als je beseft dat de opgave belangrijker is dan het individu zelf.
Persoonlijk leiderschap
Hoofdstuk 7 gaat over het persoonlijk leiderschap van een regisseur. Het is ondertussen wel duidelijk dat niet iedereen geschikt is voor deze rol. Een projectleider met een sterk probleemoplossend vermogen en een afkeer van onduidelijkheid valt af. Licht legt uit dat regievoeren een vorm is van beïnvloeding, maar dat je niet volledige controle hebt over de situatie. Samenwerking brengt vaak een minder duidelijke scheiding tussen verantwoordelijkheden en bevoegdheden met zich mee. De bekende leiderschapstheorie van Covey over de cirkel van invloed en de cirkel van betrokkenheid maakt het nog duidelijker. Regievoeren legt juist de nadruk op de cirkel van betrokkenheid: het aanvaarden van verantwoordelijkheid zonder erover te gaan.
Verantwoordelijkheid
Het lijkt mij zeker niet gemakkelijk die rol van regisseur goed vervullen. Maar met ruim twintig jaar ervaring als IT projectmanager zou deze rol ook wel een hele ommezwaai betekenen waarschijnlijk. Vooral bij het idee van gezamenlijke verantwoordelijkheid, waarbij men aanspreekbaar is op de gehele opgave, zie ik het risico dat niemand verantwoordelijk is. In de praktijk zie ik een hoop ego’s en managers die hun eigen belang (zoals hun carrière) voorop zetten en erg hun best doen te voorkomen dat zij niet de schuld krijgen van die mislukte investering. Erkennen van de feiten en een realistisch beeld hebben van wat wel en niet haalbaar is, lijken dan ver weg.
Licht vertelt in een heel persoonlijk laatste hoofdstuk dat zijn hart ligt bij regievoering. Zijn overtuiging dat je persoonlijk verantwoordelijk bent voor alles en dat je niet meer of minder waard bent dan wie of wat dan ook, sluiten naadloos aan op zijn theorie over regievoering. Het is een openhartig hoofdstuk dat vlot leest na de theoretische en soms beste taaie teksten die eraan vooraf gaan.
Redacteur
In het slotwoord vertelt Licht dat taal nooit zijn sterkste punt is geweest en dat hij dankbaar is dat zijn redacteur zijn verhaal heeft hertaald. Wat mij betreft had er nog een slag overheen gemogen. Complexe materie beschrijven in zinnen met veel abstracte begrippen (pagina 170: ‘We worden beperkt door de dualiteit in ons denken, waarbij het bestaan van iets afhankelijk is van het verschil met onze omgeving’) en veel gebruik van ‘echter’ vragen wel wat van de lezer. Je moet er echt voor gaan zitten.
Maar als je dat doet, dan heb je ook wel wat. Ik heb het met veel interesse gelezen. Het geheim van regievoeren is een eyeopener hoe anders, beter te sturen op complexe maatschappelijke vraagstukken. Het is geen gemakkelijke weg, maar regievoering biedt een interessant perspectief.
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.
