Voorbeelden van recente boeken zijn Krachtige clusters, met verhalen uit de praktijk. Het boek Samenwerken aan maatschappelijke opgaven biedt handvatten vanuit een model. Nog op mijn leeslijst staat Organisaties die wel (samen)werken, over ketensturing bij maatschappelijke opgaven. Ook Het geheim van regievoeren van Hans Licht kan in het rijtje .
Specialist
Hans Licht schreef meerdere boeken over brede samenwerking. Zijn boek Programmamanagement verscheen al in 2012, waarna regelmatig een nieuw boek over vergelijkbare onderwerpen uitkwam. Licht is een specialist: door de wol geverfd, gepokt en gemazeld, kent het klappen van de zweep. In dit boek geeft hij een beschouwing, de essentie van zijn jarenlange ervaring.
Dit boek zie ik als een achtergrondverhaal bij de aanpak van grote samenwerking. Natuurlijk gaat het over Waarom en Hoe van regievoeren bij zulke samenwerkingsverbanden, toch lijkt Licht iets anders te willen overbrengen.
Ik gebruik de term achtergrondverhaal, omdat het geheel goed te begrijpen is, maar gaat over zaken die veelal ongrijpbaar zijn. Licht wil echt het verhaal van regievoering vertellen - opgebouwd rond de invloeden van maatschappelijke context, de dynamiek van samenwerking en de persoonlijke psychologische aspecten.
Speelveld
In het eerste hoofdstuk schetst Licht het speelveld. Naast actuele aandachtspunten als polarisatie gaat hij in op de variaties in grondgedachte (en bijbehorende praktijk) bij de overheid. Voor dat laatste leent hij een kwadrantmodel van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Doorheen de rest van dit boek blijkt een van de vier kwadranten van grote invloed: New public management.
Vanaf de jaren 1980 verschuift de aandacht bij de overheid naar een bedrijfsmatige aanpak. Doelen, budgetten en focus op cijfers zijn leidend. Nadelige gevolgen van deze visie zijn versnippering en eilandvorming in overheidsdiensten en -beleid. Toch is deze werkwijze nog dominant in het publieke domein.
Dienen
Regievoeren biedt volgens Licht een andere sturingsfilosofie. Het gaat om dienen: een gedeelde wens en opgave staat centraal, waarbij de regievoerder alle partijen verbindt. Het gaat niet om macht en belangen, maar om de gezamenlijke richting.
De gedachte die bij mij opkomt is van een kapitein die zegt: ‘Mijn plicht is aan het schip’. Zoals de kapitein het schip alleen kan leiden met erkenning en inzet van de bemanning, is de regievoerder afhankelijk van vertrouwen en samenwerking.
Overheid
Voor regievoering bij maatschappelijke opgaven wordt al snel naar de overheid gekeken. Maar is die overheid er wel op ingericht? De principes van New public management kunnen namelijk goed in de weg zitten. Gelukkig gaat het vaak goed. Licht noemt sleutelbegrippen als gelijkwaardigheid, commitment en verankeren. Regievoering kan het beste worden vormgegeven vanuit gemeenten. Sterker nog, het moet de kerntaak van gemeenten worden. Zij kunnen bij maatschappelijke opgaven de samenwerking dragen en faciliteren.
Regisseur
Regievoering staat of valt met het handelen van de regisseur. Ook hier gaat Licht niet zozeer in op de methoden en technieken van de regisseur, maar op zijn vermogen te verbinden en te stroomlijnen. De regisseur weet dat hij geen macht heeft, omdat de partners verantwoordelijk zijn voor het werken aan de gezamenlijke opdracht. Dit vraagt om een persoon die kan begrijpen wat de verschillende belangen zijn, en deze steeds kan richten op het hogere doel.
Regisseur
Licht wijdt een heel hoofdstuk aan persoonlijk leiderschap van een regisseur. Zo iemand moet (leren) accepteren dat de opgave, de samenwerking, belangrijker is dan hun eigen persoon. Zoals ik al noemde gaat het om dienen op de manier van een kapitein. Dit dienen moet in de overtuiging van de regisseur vastliggen. Belangrijk is dat de regisseur open staat voor verschillende perspectieven en weet te bezielen. Het vraagt doorzettingsvermogen en standvastigheid om rust en leiding te bieden in een context die vaak onzekerheid oproept bij alle betrokkenen.
Biografie
Bij het laatste hoofdstuk raakt de auteur mij kwijt. In dit hoofdstuk geeft hij zijn levensverhaal. Licht schrijft: ‘[Dit hoofdstuk] biedt inzicht in de achtergrond van mijn overtuigingen.’ Hij schreef het om mij, de lezer, te helpen de informatie te duiden en eigen conclusies te trekken. Hoewel ik de biografie mild interessant vind, voegt het voor mij niets toe aan de inzichten uit eerdere hoofdstukken.
Al met al is Hans Licht er echter in geslaagd om het achtergrondverhaal van regievoeren goed te vertellen. In Het geheim van regievoeren beschrijft hij schijnbaar ongrijpbare invloeden op een realistische manier, en daarmee brengt hij de menselijke aspecten van regievoeren naar voren.
Over Hans de Witte-van Mierle
Hans de Witte - van Mierle is adviseur, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
