Waarom zijn beslissingen willekeurig en besluit de ene rechter in een vergelijkbare zaak tot levenslang en een andere tot een paar jaar gevangenisstraf? Veel hangt af van bijvoorbeeld het humeur van een rechter, het tijdstip van de dag en de zaken die de rechter voor de betreffende zaak heeft behandeld. Eigenlijk is dat schokkend en schandalig. In het boek RUIS wordt aangetoond dat dit veel vaker voorkomt dan we denken en helaas ook dan gewenst is.
Kahneman (Nobelprijswinnaar, psycholoog) heeft samen met collega's Sibony en Sunstein een vuistdik boek geschreven over het fenomeen Ruis. Met als ondertitel ‘Waarom we zo vaak verkeerde beslissingen nemen, en hoe we dat kunnen voorkomen'. Deze ondertitel raakt de kern van het boek, maar mist eigenlijk een nog belangrijker aspect: we weten vaak niet dat we verkeerde beslissingen nemen en hoe dat komt. Ook daar leggen de schrijvers de vinger op de zere plek.
Het boek bestaat uit meerdere delen. De focus ligt in eerste instantie op de definitie van ruis en het verschil met bias. Oftewel twee soorten fouten die kunnen optreden. Bias is een consistente afwijking, terwijl ruis meer variabel is. Vervolgens wordt aan de hand van diverse wiskundige formules (onder andere Gemiddelde Kwadratische Fout, correlatie en concordantiepercentage) aangetoond dat er ruis is, hoe deze is opgebouwd en hoe deze ruis doorwerkt in de foutieve besluitvorming. Erg zwaar, doordat afwijkingen elkaar niet compenseren. Dit vond ik zelf een erg lastig te lezen deel van het boek, statistiek is nooit mijn favoriete vak geweest.
Ruis kan weer onderverdeeld worden in niveauruis en systeemruis. Niveauruis is bijvoorbeeld dat sommige rechters strenger zijn dan andere, dus wederom redelijk consistent. De andere vorm van ruim is patroonruis en die is meer willekeurig, bijvoorbeeld dat een rechter verkeersovertredingen altijd zwaarder straft dan winkeldiefstal omdat hij/zij in het verleden bij een verkeersovertreding een dierbare is verloren. En patroonruis wordt weer onderverdeeld in stabiele patroonruis en tijdelijke gelegenheidsruis. Oftewel een goede analyse van het fenomeen ruis.
De volgende delen zijn veel praktischer. Aan de hand van concrete voorbeelden van ruis in de zorg, de rechterlijke macht, prestatiebeoordelingen in organisaties en sollicitatiegesprekken wordt dieper ingegaan op het onderwerp. Daar wordt heel concreet aangetoond wat de oorzaken zijn van ruis.
Is ruis op te lossen of te beperken? Jazeker, de schrijvers hebben hiervoor een model ontwikkeld, het mediating assessment protocol. Daar gaan ze in op zes belangrijke stappen om ruis te beperken. Deze stappen betreffen onder andere het vooraf structureren van het proces in assessments, het gescheiden houden van de assessment en het tijdelijk uitschakelen van intuïtie. Feitelijk komt het erop neer om zo goed mogelijk te analyseren, ieder voor zich, waarbij pas op het eind het totaaloordeel wordt gemaakt. Dit vergt extra tijd qua besluitvorming, maar de onderzoekstijd blijft ongeveer gelijk (alleen mogen de onderzoekers niet overleggen).
Is ruis altijd ongewenst? Ja, want het beïnvloedt beoordelingen en keuzes en is niet altijd inzichtelijk. Maar kun je het altijd voorkomen of moet je het altijd beperken/oplossen? De schrijvers zijn daarin erg realistisch en geven zelf zeven belangrijke bezwaren om ruis te verminderen of te elimineren. Daarbij gaat het onder andere om kosten versus baten, maar ook dat dat oplossen van ruis weer kan leiden tot het creëren van andere ruis of bias. Daarnaast willen we ook niet alles aan de computer overlaten (algoritmes die regels volgen leiden consequent tot dezelfde uitslag) omdat situaties vaak verschillende kenmerken hebben en de menselijke maat ook meeweegt. Daarnaast haal je alle flexibiliteit en creativiteit uit het proces.
De schrijvers adviseren dan ook om naar een mix tussen normen en regels te gaan, waarbij normen (bedrijven moeten werknemers een zo veilig mogelijke werkplek bieden) meer ruimte voor interpretatie overlaten dan regels (werknemers mogen niet worden blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen). Maar ja, de optimale mix komt tot stand door een beoordeling en bevat dus per definitie ruis.
In de appendix wordt tenslotte nog een aanpak voor een ruisonderzoek beschreven, waarmee in kaart kan worden gebracht in welke mate er sprake is van ruis in een bepaald proces. Overigens bevat het eind van het boek een samenvatting en conclusie, waarin opgeroepen wordt om ruis serieus te nemen. Daarmee kunnen lezers met weinig tijd in korte tijd de essentie van dit boek doorgronden en acties in gang zetten om in hun organisatie ruis te verminderen. Het boek heeft mij, na wat doorploegen van de statistische hoofdstukken, wel de ogen geopend over het fenomeen ruis.
Over Jan Hoogstra
Jan Hoogstra heeft meer dan 25 jaar ervaring als IT-adviseur en IT-auditor bij grote accountants- en adviesbureaus. Tijdens zijn loopbaan heeft hij veel opdrachten gedaan op het gebied van informatiebeveiliging en optimalisering van de inzet van IT. Jan is directeur bij CognoSense, dat gespecialiseerd is in de menselijke kant van IT.
