‘De rollen zijn omgedraaid. Niet langer bepalen fabrikanten wat mensen kopen, maar de consument zelf is de baas… Tot voor kort kon een fabrikant bepalen wat hij in de hoofden van consumenten wilde bereiken, maar dat is niet meer zo. Nu zit de consument aan het stuur… Bedrijven moeten nu op zoek naar wat mensen drijft. En dat is lastig want als je ze vraagt "wat wil je?", krijg je meestal geen antwoord. Het gaat dan ook vaak om het onderbewustzijn van de consument. Als je dat goed in zicht hebt, kun je de juiste positionering van je merk bepalen.’ (NRC Handelsblad 10.1.09.)

Zo langzamerhand beseffen we dat het populisme geen incident of tijdelijke aberratie is: een reinigingsritueel dat het politieke bedrijf kortstondig heeft opgeschud voordat het zijn normale gangetje weer kon hernemen. Het populisme is ‘here to stay’, het gaat in elk geval niet vanzelf weg, en het kan dus beter worden benaderd als een uitdaging dan als een bedreiging voor het bestaande politieke bestel. Ook omdat het niet simpelweg in de rechterhoek kan worden gedrukt: het populisme manifesteert zich evengoed aan de linkerkant van het politieke spectrum, zoals de avonturen van Peter R. de Vries, Jan Marijnissen en Wouter Bos hebben laten zien. Bovendien hebben populistische politici eerder en effectiever dan hun traditionele tegenvoeters weten in te springen op de personalistische tendensen van de huidige mediademocratie.

Hoe krijg je een rondstampende blinde olifant de achtertuin uit? Dat vraagt een handvol hoogleraren zich af in het boek De tien plagen van de staat. Het antwoord dat zij geven is net zo onheilspellend als de titel: niet! Tenzij er een Farao opstaat die alle inhoudsloze ambtenaren vervangt voor vaklui. Mensen die niet alleen oog hebben voor wat een publieke dienst kost, maar ook de waarde ervan kennen.

Wat verantwoording is, behoeft geen uitleg. Wat Verantwoordingsdag is wel. Volgens het ministerie van Financiën gaat het om de vraag: ‘Hebben we bereikt wat we van plan waren binnen de daarvoor geplande budgetten.’ Een duidelijke vraag, dat wel, maar geen vraag waarover de Kamer objectief kan oordelen. Simpelweg omdat de oppositie de prestaties van het Kabinet meet langs haar eigen ideologische meetlat. Alleen de Rekenkamer is stoffig genoeg om objectief over de beleidsresultaten te kunnen oordelen, al focust ze daarin slechts op het financiële aspect.

Kritiek op politieke peilingen waarin mensen uitsluitend gevraagd wordt naar hun stemvoorkeur, is mijns inziens kritiek op ons kiesbestel. Toch geven politici dat niet zo snel toe: de verkiezingsdag is voor hen iets heiligs, Het Uur U, de dag dat de kiezer ‘altijd gelijk heeft’.

Op woensdag 9 april 21.45 verscheen ik, aangever die opgaf te zijn S. de Jong, geboren te Apeldoorn, ten burele van District Feijenoord-Ridderster om aangifte te doen van verloren reisbescheiden, categorie Identiteitspapieren. 'Waakzaam en Dienstbaar', zo werd ik verwelkomd, de slogan van het korps Rotterdam-Rijnmond.

Argwaan kreeg ik pas toen ik hem iedere dag op het station aantrof. Hoe laat of vroeg ik ook naar mijn werk ging, altijd was hij daar. Wandelend van loket naar perron, en weer terug. Altijd stevig de pas erin. Een man met een bestemming, zo moest het lijken, maar nooit nam hij een trein.

In november 2007 werd een 17-jarige jongen van zijn bed gelicht door de politie. De jongen had meubels gestolen. Geen fysieke, maar digitale. Desondanks vertegenwoordigden die pixels een waarde van 4000 euro. Een actualiteitenrubriek versloeg de arrestatie. Het ging immers om een novum in de justitiële geschiedenis. ‘Altijd die rotcomputer van jou’, schold de moeder de jongen na.

In november 2007 werd een 17-jarige jongen van zijn bed gelicht door de politie. De jongen had meubels gestolen. Geen fysieke, maar digitale. Desondanks vertegenwoordigden die pixels een waarde van 4000 euro.

We staan er niet bij stil, maar wie ‘even boodschappen doet’ heeft zich te houden aan tientallen regels en omgangsvormen. Van betaald parkeren tot ‘dank je wel’ zeggen bij de kassa. De publieke ruimte is nagenoeg dichtgeregeld. En toch zijn we terug bij waar de klassieken ooit begonnen. Het definiëren van de deugden.

In februari 2002, drie maanden voordat de Fortuyn-revolte in 26 zetels uitbetaald werd, was ik in Felix Meritus toeschouwer bij een debat tussen een jong PvdA-kandidaat-Kamerlid en een door de wol geverfde VVD-kandidate. De eerste had het te pas en te onpas over "het volk", waarop de ander hem kapittelde met de sneer dat hij nog veel moest leren. "Over het volk praten wij niet meer, wij hebben het over de burger!"

"Moderne, complexe samenlevingen balanceren op de grens van chaos en orde", schrijft Geert Teisman in zijn boek over publiek management. "Er is behoefte aan orde, maar tegelijkertijd bestaat er weerstand tegen een overdosis aan regels en wetten. Er is behoefte aan innovatie, maar ook angst voor ongewenste ontwikkelingen."

"Volle bak!" Een dame van middelbare leeftijd beent brasserie 'Achterom' in Berkel en Rodenrijs binnen. Ze neemt met haar vriendin plaats aan de tafel achter mij. De mevrouw gedraagt zich alsof ze haar eigen woonkamer betreedt, zoals iedereen zich hier gedraagt alsof het hun thuis is.

Waar ik me hevig over op kan winden zijn vazen. Niet gewone vazen, maar siervazen. Begrijp me goed, met losstaande siervazen heb ik geen enkel probleem. Nee, het stoort me pas als ik ze met zijn tweeën aantref, dicht bij elkaar, op een verder lege vensterbank. Deze hardnekkige irritatie heb ik opgelopen toen ik vorig jaar elke avond vanaf het station door een nieuwbouwwijk naar huis moest lopen. Erger kun je een mens niet aandoen. Waar ik ook keek, overal zag ik ze in paartjes in de vensterbanken van brave burgermanshuizen staan. Had het ene huis ze, dan kon je er donder op zeggen dat de buren ze ook hadden. Van die lange, slanke, glazen siervazen. Verschrikkelijk! Niet omdat ik ze lelijk vind, maar omdat ik ze overal – zonder reden – tegenkom. Het zijn de tuinkabouters van de 21ste eeuw.

"How much? How much is it?" Een wat sjofele man, wankelend op zijn benen, informeert naar de rekening. Preciezer: de prijs voor het op zak hebben van drugs, de vlucht uit het dagelijks bestaan. "Nee, je krijgt geen boete!", tettert een jonge agente in zijn oor. "Je krijgt een dagvaarding!" Het kan de man weinig schelen. Zelfs tegen een standrechtelijke executie zou hij geen bezwaar maken. "Praat nou gewoon Nederlands, jongen. Je bent hier in Nederland", zegt haar collega geïrriteerd. De junk begint te lachen, en rochelt – de ophef niet begrijpend - op de grond.

De afgelopen maand heb ik mijn best gedaan om de maximum snelheid niet te overschrijden, niet te sjoemelen met de omzetbelasting en lege flessen te scheiden van ander huishoudelijk afval. Daarin ben ik geslaagd, maar ik had het beter voor me kunnen houden. Want vanaf nu rust op mij de verdenking dat ik het normaal gesproken niet zo nauw neem met de regels.