‘We zijn binnen bedrijven soms te lief voor elkaar’

Met dit boek heb je natuurlijk jouw interesse in de maffia en jouw vak als consultant aan elkaar gekoppeld.

Zeker. Als kind raakte ik verslingerd aan maffiafilms, vooral Donnie Brasco met Al Pacino vond ik geweldig. Het samenwerken en de loyaliteit in vriendschappen vind ik ook altijd een mooi principe. Dat zie je terug in de maffia. Vanaf dat moment ben ik alles gaan verzamelen over de maffia; op mijn twaalfde had ik bijvoorbeeld filmposters van Scarface in mijn kamer hangen. Die interesse is gebleven en tijdens het lezen van managementboeken, dacht ik wel eens: ik mis de lessen van de maffia-organisatie. Qua ethiek doen ze daar natuurlijk alles verkeerd, maar er zitten veel slimme dingen die ook in het bedrijfsleven zouden werken. Ook in mijn werk als consultant voor verschillende organisaties zie je wel eens beslissingen waarbij je denkt: is dit het beste voor bepaalde mensen of voor het bedrijf als geheel?

Had je voldoende informatie over de structuur van de maffia?

Het lastige is dat de maffia natuurlijk geen jaarverslag heeft en dat je geen weekje kunt meelopen. Dus je moet het van informatie van derden hebben. Pas tijdens de Maxiprocessen in de jaren tachtig, waarbij er zes jaar lang heel veel mensen spraken over de maffia, kwam er veel naar buiten. Maffiabaas Tommaso Buscetta sprak toen ruim veertig dagen lang met onderzoeksrechter Giovannis Falcone en dat is de basis van alle literatuur over de organisatie. In het boek vertel ik over de organisatiestructuur van drie grote maffia-organisaties. Ik ben zelfs een week naar het klooster in Vught geweest om Italiaans te leren en zo meer bronnen te kunnen gebruiken.

Wat is de rode draad van de manier waarop de maffia georganiseerd is?

De kernwoorden zijn ‘simpel’ en ‘doelmatig’. Er werken meestal medewerkers die hun school niet hebben afgemaakt, maar die wel top zijn in hun vakgebied. Mensen worden aangenomen op basis van die expertise en de managers gaan die mensen echt niet controleren. Ze hebben immers een lange inwerkperiode gehad waarin ze konden aantonen van toegevoerde waarde te zijn. In die periode leer je de normen en waarden en de organisatie kennen en moeten de bazen er 100 procent van overtuigd zijn dat je geschikt bent. Als je daar doorheen komt, leer je wat commitment is en of je het werk aankan.

Ze hebben geen manager nodig die veel controleert?

Nee, er is een duidelijke hiërarchische structuur waarin iedereen weet bij welke laag hij hoort, maar de uitvoerders zijn zelfsturend. Die combinatie van hiërarchie en veel zelf laten doen zie je bijna nooit in het bedrijfsleven. Er zijn drie zaken die een rol spelen in de maffia: De opdracht, de doorlooptijd en het eindresultaat en hoe ze het verder regelen is aan de uitvoerder. Moeilijker dan dat hoeft het niet te zijn.

Welke elementen haal je uit die manier van werken, en wat kunnen gewone bedrijven ervan leren?

Kijk bijvoorbeeld eens naar transparantie, waar je iedereen over hoort. In het bedrijfsleven zeggen ze altijd: iedereen moet altijd alles weten op elk moment. Bij de maffia werken ze andersom; minimale informatie voor iedereen. Je krijgt de informatie die je nodig hebt om jouw primaire activiteiten uit te voeren en meer niet. Ik denk dat het openzetten van de informatiesluizen in het bedrijfsleven vertragend werkt, dat het onnodig vragen opwerpt. Waarom moeten mensen iets vinden van zaken waar ze geen verstand van hebben? Laat ze doen wat ze moeten doen en waarvoor ze zijn aangenomen.

Dus als je de distributie moet regelen van - laten we zeggen - drugs op de Zuidas moet je weten waar je het ophaalt en je moet een klantenlijst hebben, maar meer niet?

Klopt, jij doet het logistieke stuk en een ander bijvoorbeeld het klantcontact. Weet je wat ik ook een belangrijk onderdeel vind? Dat je consequenties verbindt aan ongewenst gedrag. Voor mensen in een normaal bedrijf is het lastig te accepteren als iemand steeds wegkomt met slecht gedrag; te laat komen of iets verkeerd doen bijvoorbeeld. Ik vind wel eens dat we binnen bedrijven te lief voor elkaar zijn. In de maffia straffen ze - dat is ook niet goed natuurlijk - maar een beetje spanning in een werkrelatie is niet zo erg. Je hoeft niet allemaal met elkaar te knuffelen, het is te vaak: zo is hij of zij nu eenmaal. In de maffia wordt je aangesproken op dat gedrag en doen ze wat minder aan knuffelen.

Nog meer learnings?

Dat interne politiek geen rol speelt, ze gaan niet voor de polderoplossing. Zo’n besluit zorgt er namelijk voor dat je niet de beste beslissingen neemt. De Italiaanse maffia heeft een duidelijke structuur, waarin de bazen altijd voor de organisatie kiezen; het geld en de reputatie staan centraal en daarbij worden geen compromissen gesloten. Een van de grootste maffiabazen van de wereld werd opgepakt in een heel klein huisje terwijl hij verantwoordelijk was voor 25 tot dertig miljard omzet. De positie van de organisatie gaat altijd voor en daar past uiterlijk vertoon niet bij.

Zit die maffia nog steeds heel dik in de Italiaanse cultuur?

Zeker, de historie gaat zeker 160 jaar terug en dat zie je nog steeds overal terug; de geheime dienst, de politiek, de kerk. Zuid-Italië is natuurlijk armer dan het Noorden en daar willen ze in optochten bepaalde heiligen eren. Maar ja, kerken hebben vaak geen geld dus wie betaalt voor de festiviteiten wanneer een heilige geëerd moeten worden? Samenwerking tussen politieke partijen en maffia is ook van alle tijden. De oud-secretaris van Silvio Berlusconi is veroordeeld voor banden met de maffia. De maffia is met alle instituten over de hele wereld vervlochten en hun stakeholdermanagement is op orde; ze kennen de lokale bankier, de wethouders en de ondernemers.

Jij vond het dus ook naïef dat iemand als voormalig Minister van Justitie Ferd Grapperhaus zei: we gaan de georganiseerde misdaad uitroeien?

Dat is echt een uitspraak voor de bühne. Je moet gewoon niet de illusie hebben dat je het kan winnen van grote internationale organisaties zoals die van de Italiaanse maffia. Criminaliteit is overal. Ik heb deze uitspraak ook getoetst bij het OM waar ik lezingen geef. Ze vinden dat daar heel erg Haags: iets zeggen zonder kennis van zaken. In mijn ogen kun je hoogstens de excessen minimaliseren; de oorlog verklaren is niet de oplossing, je moet realistisch zijn. De kracht van de Italiaanse maffia is ook dat je hen niet ziet. Pas als het zichtbaar wordt dan ontstaat er geweld.