Geen zin in wéér een bedrijfstraining, cursus of sessie teambuilding? Hmm, begrijpelijk. Aan je werk kom je niet toe. En wat heb je er per saldo nou aan? Wellicht ga je er anders over denken als je tijdens de training mag spelen. Nee, niet met je telefoon, maar met Lego. Dat werkt heel goed, is de ervaring van Sarah Derriks-de Wit en Frank Kobus, agile consultants van consultancybureau Prowareness. Zij begeleiden organisaties die agile willen werken, onder andere met de zogeheten LEGO® SERIOUS PLAY® methode. En schreven een praktisch en (uiteraard) kleurrijk boek over de werkvormen die ze als facilitator van deze methode inzetten.
Hoe deze methode om tot slimme oplossingen te komen ontstond, is pikant en tegelijk logisch. Het bedrijf Lego stond er begin deze eeuw beroerd voor. Het kon de concurrentie van games en digitaal entertainment niet meer aan, en zuchtte onder een wurgende schuld van honderden miljoenen euro’s. De Lego-pretparken kostten alleen maar geld en de eigen ontwikkelstudio voor computerspellen sloeg de plank geregeld mis. De CEO besloot om met zijn managementteam en externe consultants met Lego-stenen letterlijk te bouwen aan een nieuwe strategie. Die aanpak werkte wonderwel. Lego (de naam is afgeleid van het Deense leg godt, wat staat voor ‘speel goed’) ging hierna onder andere beter luisteren naar de consument en zette met succes een programma op voor volwassen Lego-fans die online gratis eigen Lego-producten konden ontwerpen en bestellen. Zo wist de speelgoedfabrikant het tij te keren.
Die taal spreken we allemaal
De gebruikte Lego-aanpak, aanvankelijk gericht op het aanjagen van strategisch denken en innovatie, werd hierna via open source toegankelijk gemaakt voor derden. In Nederland startten de eerste bedrijven in 2011 met trainingen volgens dezelfde methode. De kracht is het driedimensionale karakter; je kunt elk idee, ervaring of project in principe visualiseren met Lego-stenen, is het uitgangspunt. En het leuke van Lego is: het is een taal die we allemaal spreken, schrijven Kobus en Derriks-de Wit in hun voorwoord. ‘Door de combinatie van visueel werken met creativiteit en plezier, kom je tot betere oplossingen voor complexe vraagstukken. Zowel in teams en organisaties, als in individuele coaching. Door dingen tastbaar en visueel te maken, kun je makkelijker en concreter over abstracte begrippen praten, is onze ervaring’, zegt Derriks-de Wit.
Hoe werkt dit in praktijk? Ieder deelnemer, of de groep, krijgt een Lego Serious Play-set, een combinatie van Lego, Duplo, technisch Lego en minifigs (de poppetjes). Kobus: ‘Dan beginnen we met een paar oefeningen om er in te komen; sommige mensen hebben al dertig jaar of langer geen Lego meer aangeraakt. Bouw iets volgens het instructieboekje, maak een model van Lego of bouw een toren. Van dit soort startoefeningen krijgen de deelnemers energie en vertrouwen om verder te gaan.’ Daarna komt het echte werk, waarbij Kobus en Derriks-de Wit hun 99 werkvormen indelen naar onderwerpen als visie & strategie, Scrum, Kanban, Lean en team- en persoonlijke ontwikkeling.
Begin maar gewoon
Binnen het onderwerp visie en strategie beschrijven Kobus en Derriks-de Wit bijvoorbeeld werkvormen als ‘blauwdruk organisatiestructuur maken’, Sineks ‘start met het waarom’, ‘bouwen aan een productvisie’ en ‘stakeholder mapping’. Behoorlijk abstracte begrippen, is dat niet lastig daar met Lego vorm aan te geven? Derriks-de Wit: ‘De start is soms wel wat moeilijk. Dan zie je mensen voor zo’n grote bak met Lego staan en peinzen, wat moet ik doen? Ik adviseer dan altijd om maar gewoon te beginnen. Vertrouw erop dat je handen een goede connectie hebben met je hersenen en intuïtie. Al bouwend komt er altijd wel een boeiend proces op gang. Zeker als mensen hun bouwsels gaan samenvoegen met elkaar en erover gaan praten.’ Het voordeel van deze methode is volgens Derriks-de Wit dat iedereen deelneemt en daadwerkelijk een stem krijgt; vergelijk dat met een traditionele vergadering waar pakweg 20% extraverte collega’s het hoogste woord voert en de rest niet of nauwelijks meedoet. ‘Zo maak je veel beter gebruik van de collectieve intelligentie.’
Eerst solo, dan samen
Opvallend is dat Derriks-de Wit en Kobus adviseren om eerst alleen met de Lego-stenen aan de slag te gaan en pas daarna samen in de groep. Waarom? ‘Individueel bouwen stimuleert zelfstandig denken en doen. Zo verken je je eigen ideeën voordat je mogelijk wordt beïnvloed door anderen. Als je allemaal klaar bent, leg je jouw bouwwerk uit aan de groep. Mensen praten dan makkelijk in metaforen, en geven bijvoorbeeld ook aan waarom ze een bepaalde kleur hebben gebruikt. Voor de een staat bijvoorbeeld een groen blokje voor de natuur en duurzaamheid, voor de ander voor sociaal gedrag. Hierna ga je gezamenlijk verder bouwen waarna je de deelnemers vervolgens ook weer een deel van het bouwwerk aan elkaar laat toelichten. Zo voelt iedereen zich gehoord en kan je nagaan of de deelnemers op dezelfde golflengte zitten’, zegt Derriks-de Wit. Dat gaat niet altijd van een leien dakje? Kobus: ‘Haha, zeker niet. Deelnemers moeten tijdens het bouwen soms met elkaar gaan onderhandelen en wellicht water bij de wijn doen. Deze fase wordt de Groan Zone genoemd. Want deelnemers zitten dan soms echt te kreunen van ongemak voordat ze tot een doorbraak komen.’ Het is volgens hem ook niet het doel om volledige overeenstemming te bereiken. ‘De methode is er vooral op gericht dat je elkaar goed leert begrijpen, dat je samen onderzoekt wat je met elkaar deelt. Waarbij je accepteert dat je onderling verschillende denkbeelden kunt hebben.’
We zien jou niet
Derriks-de Wit en Kobus eindigen De LEGO® SERIOUS PLAY® methode- voor Agile professionals met een aantal werkvormen die gaan over team- en persoonlijke ontwikkeling. Zoals ‘doelen stellen’, ‘bouw een Dit-ben-ik mindmap’, tot het vergaande ‘Ikigai’, Japans voor ‘een reden van bestaan’. Kobus: ‘Door te werken met Lego, vertellen mensen soms meer over zichzelf en de ander dan in een normale situatie. Belangrijk, want de ontwikkeling van personen en teams vormt toch de ruggengraat van een succesvolle werkomgeving. Je hoort tijdens en na het bouwen soms nieuwe dingen van collega’s waar je al jaren intensief mee samenwerkt. Dat zorgt voor meer verbinding.’ Bovendien kan je frustraties makkelijker bespreekbaar maken, vult Derriks-de Wit aan: ‘Ik heb gewerkt met een team van de TU Eindhoven. Hun bouwopdracht was: wie zijn wij als team, wat zijn onze werkzaamheden, wie zijn onze stakeholders? De chief product owner werd vrijwel onzichtbaar neergezet, letterlijk achter een muurtje en trappetje. Bij de latere bespreking werd gezegd dat de collega’s hem nauwelijks zagen, hooguit als doorgeefluik van de directie. Best pittige kritiek dus. Maar hij nam het heel goed op en zei dat hij zo niet wilde zijn. Hij zette zijn poppetje op een zichtbaardere plek. Op deze indirecte manier werkte de feedback van het team dus heel goed.’
De voordelen van visueel werken
Het grote voordeel van deze Lego-methode, het visueel werken, doet denken aan de visuele Canvas-methoden van Alexander Osterwalder en Yves Pigneur, die zij in 2010 lanceerden in hun bestseller Business Model Generatie. Het duo kwam met een aanpak die heel geschikt bleek om een nieuw businessmodel systematisch te bedenken, te ontwerpen en te implementeren: aan de hand van het visualiseren van negen ‘basisbouwstenen’, die je intekent op een groot vel papier, zie je in één oogopslag hoe een bedrijf geld wil verdienen. Kobus: ‘Het is een cliché, maar een beeld zegt echt meer dan duizend woorden. Visueel werken biedt de nodige voordelen. Zo vereist het ruimtelijk denken, waardoor je beter begrijpt hoe verschillende elementen in een bouwwerk zich tot elkaar verhouden. Het stimuleert de neurale paden die verband houden met creatief denken en probleemoplossing. Het visualiseren helpt je bovendien om beter te begrijpen hoe verschillende onderdelen van een project of product samenkomen en in elkaar passen.’
Lego-missie in de hal
Een ander voordeel spreekt ook tot de verbeelding: visualisatie draagt in grote mate bij aan geheugenverbetering. Je onthoudt dingen veel beter als je ze voorstelt in een ruimte, of echt voor je ziet (wat de Amerikaanse schrijver Joshua Foer overtuigend aantoonde in zijn boek Het Geheugenpaleis). Derriks-de Wit: ‘Daarom laten we deelnemers ook altijd foto’s en filmpjes maken van de bouwwerken die ze hebben gemaakt, en toelichten. Als ze die dan later terugzien, komen alle herinneringen en gemaakte afspraken weer heel makkelijk boven. De ervaring leert dat deelnemers aan het einde van een dag nog heel gedetailleerd kunnen vertellen waar een model van eerder die dag nou precies voor stond.’ Kobus voegt daaraan toe: ‘Dat effect bereik je echt niet met een powerpoint-slide of een sticky note. We adviseren deelnemers ook om na afloop een foto of iets van Lego op hun bureau te zetten, als extra reminder. Dat kan ook in het groot: ik ken een bedrijf waar ze de visie en missie in Lego hebben gebouwd; dat immense bouwwerk hebben ze in de hal gezet, met een mooie glazen kist eromheen. Prachtig toch? De Lego Serious Play-methode draagt bij aan transparantie, ook letterlijk. Dat werkt heel motiverend.’
Over Paul Groothengel
Paul Groothengel is freelance journalist.
