Had het anders gekund?

Loe de Jong, de belangrijkste chroniqueur van de Nederlandse geschiedenis tijdens de Tweede Wereldoorlog, bracht de oorlog in Londen door in relatieve luxe als onderdeel van de entourage van de Nederlandse koningin en haar regering in ballingschap. Loe had echter een tweelingbroer, Sally, die in die tijd door de beruchte arts Mengele in Auschwitz werd gedwongen hem te assisteren bij zijn waanzinnige rassenonderzoek. Dit boek vertelt het verhaal van die andere De Jong, die uiteindelijk in de hel van de nazikampen aan zijn ontberingen is bezweken.

Deze uitzonderlijke geschiedenis werd opgetekend door Abel de Jong, de zoon van Sally, die, net als zijn broer Daan, in de onderduik de Holocaust heeft overleefd. Jarenlang deed Abel onderzoek naar de oorlogservaringen van zijn vader: hij sprak met ooggetuigen, raadpleegde archieven en putte uit unieke nagelaten stukken.

Vanaf oktober 1942 was Sally kamparts in Westerbork. Ondertussen verbleef zijn vrouw Liesje, samen met hun zoontjes Abel en Daan, in Amsterdam. De uitvoerige correspondentie die zij in die periode voerden is bewaard gebleven en deels in dit boek afgedrukt. Tussen twee vluchtpogingen door, pogingen om in gebied te komen dat niet door de Duitsers was bezet, schreef Sally een imposant verslag van al hetgeen hij wist van de Jodenvervolging in Nederland en de situatie in Westerbork. Het verslag is naar Londen gesmokkeld en kopieën werden onder alle kopstukken verspreid. Het maakte grote indruk, aldus Loe de Jong: ‘[Het is] een van de schranderste en meest principiële rapporten over de Jodenvervolging in Nederland die ik [in Londen] onder ogen kreeg.’ Het verslag is integraal in deze publicatie opgenomen. De titel van dit boek, Had het anders gekund?, is ontleend aan een hoofdstuktitel uit dat verslag.

Het boek is voorzien van diverse illustraties, zowel documenten als historische foto's, waarvan veel in kleur.