Zorgvernieuwing is de handelseditie van het onderzoek dat Van Dalen (1968) heeft gedaan voor haar promotie aan de Universiteit van Tilburg, eind 2012. Als organisatieantropoloog heeft Van Dalen zich gedurende langere periodes ondergedompeld in twee zorginstellingen die als vernieuwend te boek staan, Esdégé-Reigersdaal (ER) en Buurtzorg Nederland (BZ). ER levert zorg en diensten aan gehandicapten in Noord-Holland, BZ is met tientallen teams in geheel Nederland actief in de thuiszorg.
Het is een indrukwekkend onderzoek geworden, waarin Van Dalen probeert te achterhalen waarom het deze twee organisaties wel lukt om zich te onttrekken aan de regel- en meetdrift die bezit heeft genomen van de gezondheidszorg sinds die gedereguleerd is. Dat lijkt een contradictio in terminis, maar is het niet: de gezondheidszorg heeft te maken met een uitgebreid eisenpakket, opgelegd door overheid, Zorgkantoor en inspectie. Dat heeft de bestuurders in de zorg opgezadeld met een dilemma: enerzijds moeten zij de kwaliteit van leven van de cliënten waarborgen, anderzijds voelen zij zich gedwongen de zorg steeds verder te rationaliseren met de bekende gevolgen en uitwassen. Van Dalen ziet dat als een onbalans in het zorgsysteem: als ‘passionate participant’, de rol die zij bij het onderzoek op zich heeft genomen, is ze niet bang om stelling te nemen.
Sommige bestuurders conformeren zich aan die ontwikkeling, maar anderen zijn actief op zoek gegaan naar mogelijkheden om de negatieve uitwassen te lijf te gaan en te onderzoeken of zij de regeldruk kunnen weerstaan. Van Dalen ging het in haar onderzoek om die laatste groep: Esdégé-Reigersdaal en Buurtzorg Nederland zijn aansprekende voorbeelden van hoe het anders kan. Ze heeft zich jarenlang in deze organisaties vastgebeten om te ontdekken waarom het bij deze organisaties wel lukt om de zorg zowel voor cliënten als werknemers op een kwalitatief hoog niveau te organiseren.
Dat heeft een even meeslepend als indringend boek opgeleverd, waarin Van Dalen concludeert dat er geen sprake kan zijn van een eenvoudig recept. Het nabootsen van het succes van deze twee organisaties is gevaarlijk, schrijft ze. Het gaat erom samenhang te brengen in de organiseerpatronen, zodat principes, opvattingen en regels elkaar versterken. ‘Real chefs cook with principles, not with recipes’, haalt ze een bekend Engels spreekwoord aan. Het is voor managers in de zorg niet langer voldoende om te leunen op bedrijfsmatig management, volgens Van Dalen. De inhoudelijke aard van de zorgverlening mag niet langer genegeerd worden. Daarom is er behoefte aan bestuurders en managers die, tussen politiek en professionals, de maatschappelijke opgaven durven aangaan.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
