Het jaar 2008 was volgens Verhofstadt een scharnierjaar dat even belangrijk zal blijken te zijn als 1989, 1945 of 1929. We lijden onder de grootste financieel-economische meltdown sinds de jaren dertig, en de eerste sinds de oprichting van de EU. Daarnaast hadden er in 2008 twee andere gebeurtenissen van wereldhistorische betekenis plaats: de Russische inval in Zuid-Ossetië, waaruit bleek dat Rusland als grootmacht niet is verdwenen, en de organisatie van de Olympische Spelen door China.
Het machtsevenwicht in de wereld is aan het verschuiven. Vanaf 1945 leefden we in de bipolaire wereld van de Koude Oorlog. Na de val van de Berlijnse Muur ontstond een monopolaire orde, met de VS als enige supermacht. Inmiddels zijn we hard op weg naar een multipolaire wereld met een dozijn regionale machtscentra, waartoe niet alleen de VS en Rusland maar ook de BRIC-landen behoren. Het is van levensbelang dat ook Europa zich in dit rijtje invoegt. De natiestaten zijn immers te klein om het wereldgebeuren nog effectief te beïnvloeden.
De kredietcrisis werkt als ‘deeltjesversneller’ op weg naar deze nieuwe multipolaire orde. Het heeft niet langer zin om het wilde kapitalisme te bestrijden door zich terug te trekken achter de nationale grenzen. De economische globalisering kan alleen worden begeleid en beteugeld door een politieke globalisering. Maar waar was en is Europa tijdens de crisis?
De tijd is rijp voor een institutionele Big Bang. Verhofstadt bepleit de komst van een Europese financiële regulator en een ‘regering voor de Eurozone’ die een sociaaleconomisch convergentiebeleid gaat voeren. Op middellange termijn moeten er drie dingen gebeuren: het magere Europese budget (€ 120 miljard per jaar, ofwel 1 procent van het Bruto Europese Product) moet drastisch worden verhoogd, bijvoorbeeld via het heffen van directe Europese belastingen. Daarnaast moet er een volwaardig Europees buitenland- en veiligheidsbeleid komen: één diplomatie, één Europees leger. Ten slotte zijn institutionele hervormingen urgent zoals voorzien in het Grondwettelijk Verdrag: een permanente voorzitter van de Europese Raad, een Europese minister van Buitenlandse Zaken en een aanzienlijke versterking van de bevoegdheden van het Europese Parlement.
Vandaag al is de Europese Unie de grootste economische, commerciële en financiële mogendheid ter wereld. Zij kent een unieke vorm van sociale bescherming en een unieke cultuur van openheid en verdraagzaamheid. Maar Europa blijft lijden aan politieke koudwatervrees. Verhofstadts pamflet (misschien ook sollicitatiebrief) is een welsprekend pleidooi voor een nieuw Europees patriottisme dat het spruitjesnationalisme achter zich laat en Europa van een mogelijkheid daadwerkelijk in zo’n mogendheid verandert.
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
